تونل‌های دفینه به ساختارهای زیرزمینی تاریخی اشاره دارد که عموماً با اهداف مختلفی از جمله ذخیره‌سازی مواد غذایی، پناهگاه‌های امنیتی، معابر مخفی یا محل نگهداری گنجینه‌ها ساخته شده‌اند. این تونل‌ها که در بسیاری از تمدن‌های باستانی از جمله ایران باستان یافت می‌شوند، امروزه به عنوان میراث فرهنگی ارزشمند محسوب می‌گردند، اما بررسی و کاوش در آنها با خطرات متعددی همراه است.

خطرات فیزیکی:

• ریزش ساختاری: فرسودگی مصالح ساختمانی پس از قرن‌ها باعث ناپایداری سقف و دیوارها می‌شود
• سیستم‌های تله‌ای: بسیاری از تونل‌ها مجهز به مکانیسم‌های دفاعی مرگبار هستند
• گازهای سمی: تجمع گازهای مانند رادون یا متان در فضای بسته

خطرات زیستمحیطی:

• حیوانات موذی: حضور مارها، عقرب‌ها و حشرات سمی در فضای تاریک
• قارچ‌ها و باکتری‌ها: رشد میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در محیط مرطوب

خطرات قانونی:

• مقررات میراث فرهنگی: کاوش غیرمجاز جرم محسوب می‌شود
• مالکیت زمین: مسائل حقوقی مربوط به مالکیت یافته‌ها

مقایسه با معادن تاریخی:

برخلاف معادن که با هدف استخراج مواد معدنی ساخته شده‌اند، تونل‌های دفینه عمدتاً با اهداف امنیتی و ذخیره‌سازی طراحی شده‌اند. این امر باعث شده سیستم‌های تهویه در تونل‌های دفینه پیچیده‌تر اما کمتر کاربردی باشد، چرا که برای استفاده‌های کوتاه‌مدت طراحی شده بودند.

مقایسه با قنات‌ها:

قنات‌های ایرانی اگرچه ساختار زیرزمینی دارند، اما هدف اصلی آنها انتقال آب بوده و از ثبات ساختاری بهتری برخوردارند. در مقابل، تونل‌های دفینه اغلب در عمق بیشتر و با مصالح متفاوت ساخته شده‌اند.

مقایسه با دخمه‌های تدفین:

دخمه‌ها عموماً فضای محدودتری دارند و خطرات ساختاری در آنها کمتر اما خطرات زیستی (مانند قارچ‌ها و باکتری‌های ناشی از تجزیه اجساد) بیشتر است.

تونل‌های دفینه به عنوان گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردارند، اما بررسی و کاوش در آنها نیازمند دانش تخصصی و رعایت نکات ایمنی فراوان است. خطرات این تونل‌ها را می‌توان در سه دسته اصلی فیزیکی، زیستمحیطی و قانونی دسته‌بندی کرد. مقایسه این تونل‌ها با دیگر سازه‌های زیرزمینی تاریخی نشان می‌دهد که طراحی خاص آنها برای اهداف امنیتی، چالش‌های منحصربه‌فردی ایجاد کرده است.

برای کاهش خطرات، توصیه می‌شود:

1. هرگونه کاوش تنها توسط تیم‌های مجاز و با تجهیزات کامل انجام شود
2. بررسی‌های اولیه زمین‌شناسی و ساختاری پیش از ورود صورت گیرد
3. از سیستم‌های نظارتی پیشرفته برای مانیتورینگ شرایط محیطی استفاده شود
4. همکاری نزدیک با مراجع قانونی و میراث فرهنگی حفظ گردد

در نهایت، حفظ این میراث تاریخی برای نسل‌های آینده باید در اولویت قرار گیرد و هرگونه اقدام بدون برنامه‌ریزی می‌تواند هم به آسیب‌های جانی و هم به تخریب این گنجینه‌های بی‌نظیر منجر شود.